Dâ;n tộc Ba Na có đời sống văn hóa tinh thần phong phú và giàu bản sắc. Nét đẹp trong văn hóa dâ;n tộc Ba Na được thể hiện ở nhiều mặt, từ hoạt động sản xuất, sinh hoạt hàng ngày đến các lễ hội. Trải qua bao biến đổi của thời gian những giá trị thuộc về bản sắc văn hóa vẫn được người Ba Na gìn giữ và phát triển cho tới ngày nay.
Nét đẹp văn hóa của người Ba Na
Dâ;n tộc Ba Na có các tê;n gọi khác nhau như: Tơ Lô, Giơ Lâ;ng, (Y Lăng), Rơ Ngao, (Krem), Roh, Con Kde, A La Công, Kpăng Công, Bơ Môn. Tiếng nói của người Ba Na thuộc nhóm ngôn ngữ Môn – Khmer. Năm 2019 dâ;n số dâ;n tộc Ba Na là 286,9 nghìn người. Ðịa bàn cư trú chủ yếu của người Ba Na là Kon Tum và miền Tâ;y Bình Ðịnh và Phú Yê;n.
ảnh minh họa (Nguồn Internet)
Cuộc sống sinh hoạt của người Ba Na gần gũi với thiê;n nhiê;n núi rừng nê;n bản làng của người Ba Na thường quần tụ ở những nơi gần sông, suối. Trong sản xuất từ đầu thế kỷ XX, người Ba Na đã làm ruộng nước và phương thức canh tác này đến nay vẫn được nhiều nơi áp dụng. Ngoài ra, người Ba Na có nhiều ngành nghề thủ công như: Đan, dệt, gốm, rèn trong đó nghề dệt thổ cẩm là một nét văn hoá độc đáo có từ rất lâ;u đời của người Ba Na. Sản phẩm thổ cẩm dệt bằng tay của người Ba Na nổi tiếng bởi những hoa văn trang trí rất tinh tế, họa tiết thường sử dụng các màu: Đen, đỏ, trắng, tạo ấn tượng mạnh mẽ và trình bày đối xứng phản ánh quan niệm về vũ trụ, triết lý â;m dương, trời đất, lấy thiê;n nhiê;n làm hình mẫu. Mỗi sản phẩm thổ cẩm của người Ba Na đều ẩn chứa sắc thái văn hóa thể hiện tâ;m hồn phong phú, phóng khoáng của người Ba Na.
Người Ba Na có nền văn hoá dâ;n gian khá đặc sắc. Cồng chiê;ng của người Ba Na không chỉ là biểu tượng linh thiê;ng trong thờ cúng mà còn là tài sản có giá trị trong đời sống vật chất. Nhạc cụ của Ba Na rất đa dạng gồm cả bộ dâ;y, bộ hơi và bộ gõ. Múa dâ;n gian Ba Na trong đó có múa phục vụ nghi lễ và biểu diễn ở hội hè được nhiều người ưa chuộng. Trường ca, Truyện cổ của dâ;n tộc Ba Na cũng là những tác phẩm dâ;n gian cổ truyền độc đáo, có giá trị trong kho tàng văn học dâ;n gian Việt Nam.
Người Ba Na có nhiều lễ hội như: Lễ tạ ơn cha mẹ, lễ đâ;m trâ;u, lễ bỏ mả, lễ tạ ơn thần lúa. Những lễ hội không chỉ là dịp để đồng bào tạ ơn trời đất cho vụ mùa bội thu mà còn là dịp vui chơi, đánh cồng chiê;ng, uống rượu cần...và cũng là dịp để người Ba Na thể hiện tài năng chế biến những món ăn vô cùng độc đáo.
Trong nhà người Ba Na, bất kể là to hay nhỏ, giàu hay nghèo, tất cả đều không thể thiếu Câ;y cúng. Câ;y cúng thường nằm trước cột nhà, đối diện với cổng chính. Cúng tạ ơn thần lúa, cúng trong các dịp đám cưới, tang ma… đều diễn ra trước Câ;y cúng. Để giao tiếp với tổ tiê;n, người Ba Na lấy sáp ong phơi đến độ dẻo quánh, vo nhỏ như ngón tay út, bê;n trong có tim đèn, đính lê;n câ;y cúng và châ;m lửa đốt.
Món ăn của người Ba Na có hương vị đặc trưng riê;ng của núi rừng… Gia vị chế biến các món ăn của người Ba Na được sử dụng tương sinh hài hoà với nhau, nếu món ăn dễ gâ;y lạnh sẽ có gia vị cay nóng đi kèm.
Tết của người Ba Na
Với người Ba Na, lễ hội truyền thống quan trọng nhất trong năm là lễ mừng lúa mới hay còn gọi là Tết mãn mùa (Chrul-col). Tuy nhiê;n những năm trở lại đâ;y Tết Nguyê;n đán cũng đã trở nê;n rất quen thuộc với người Ba Na.
Nếu trong những ngày cuối cùng của năm cũ, người Kinh tiễn ông Táo về trời và cúng rước ông bà về ăn Tết với cháu con thì người Ba Na có hai lễ cúng. Buổi sáng, cúng Ma (ông bà, tổ tiê;n) và buổi chiều tối cúng Giàng. Trong mâ;m cúng của người Ba Na khá đơn giản gồm một con gà trống và rượu cần được đặt trước Câ;y cúng trong nhà.
Trong những ngày Tết Nguyê;n đán, từ chiều 30 dâ;n làng tập trung tại nhà rông uống rượu cần và xem thanh niê;n trong làng tổ chức đánh bóng chuyền. Tối đến, dâ;n làng tổ chức văn nghệ trong tiếng cồng chiê;ng ngâ;n vang cho đến giao thừa. Sáng mồng một Tết, sau khi thắp đèn, cắm hoa lê;n bàn thờ Chúa, hoa quả lê;n bàn thờ gia tiê;n, dâ;n làng kéo nhau đi lễ nhà thờ cầu xin mọi người trong gia đình mạnh khỏe, đất nước thanh bình; mồng hai Tết cầu cho linh hồn người thâ;n trong gia đình siê;u thoát; mồng ba Tết cầu mùa màng bội thu, gia đình có của ăn của để. Sau khi đọc kinh và cầu nguyện, bà con về nhà hoặc đi thăm nhau, chúc cho nhau mạnh khỏe. Trong những ngày đón Tết Nguyê;n đán, người Ba Na đốt lửa suốt ngày đê;m và luôn mở rộng cửa đón khách.
Những món ăn trong ngày tết Nguyê;n đán của ngươi Ba Na không được chuẩn bị công phu như Tết mừng lúa mới song không kém tính độc đáo của các món ăn.
Đón tết cổ truyền của dâ;n tộc, người Ba Na cũng gói bánh chưng như người Kinh mà tiếng Ba Na gọi là “Ư guốt”. Nguyê;n liệu làm bánh trưng của người Ba Na cũng từ nếp; nhâ;n đậu xanh, thịt heo; gói bằng lá dong, lá chuối rừng, buộc bằng lạt hay mâ;y. Món thịt xông khói ngày Tết của người Ba Na thường là thịt chuột, thịt trâ;u, thịt thú rừng...
Trong ngày Tết cơm gạo tẻ được thay bằng cơm nếp với cách nấu truyền thống là cơm lam. Cơm lam của người Ba Na không dùng ống nứa mà họ vào rừng chặt những ống lô ô còn non, giữ lại đầu mấu ở một đầu ống rồi cho gạo nếp và nước vào. Xong nút lại khéo léo đốt bằng lửa và than. Những ống cơm lam của người Ba Na bê;n ngoài tuy đen đúa nhưng bê;n trong thơm ngon, hấp dẫn lạ thường.
Rượu cần ngày Tết cũng đặc biệt hơn ngày thường bởi nguyê;n liệu chính không phải bằng củ mỳ mà bằng hạt gạo xà cơn (gạo đỏ, vỏ lụa dày). Hạt gạo xà cơn cộng với các nguyê;n liệu từ thiê;n nhiê;n của núi rừng Tâ;y Nguyê;n làm cho rượu có vị ngọt và hương thơm nồng.
Theo quan niệm của đồng bào người Ba Na (Tâ;y Nguyê;n), những ngày đầu năm mới là thời khắc thiê;ng liê;ng cầu được ước thấy. Chính vì vậy, vào dịp này người dâ;n thường dựng câ;y nê;u để chào đón năm mới. Câ;y nê;u ngày Tết được đặt ở giữa làng, việc dựng nê;u Tết sẽ tiến hành vào buổi sáng vì người Ba Na luôn đặt tín ngưỡng thờ thần Mặt Trời. Câ;y nê;u như một chiếc cầu, kết nối bầu trời và mặt đất, để người dâ;n có thể cầu nguyện thần Yàng che chở, ban mưa thuận gió hòa, một năm nhiều may mắn thành quả./.
Minh Đạt
Link Tải Xuống trực tuyến Việt Nam