Hơn 1 năm qua, sự xuất hiện và lây lan của các đợt dịch bệnh Covid-19 tại Việt Nam đã khiến hàng loạt các doanh nghiệp yếu kém không thể trụ vững, phải cắt giảm lao động, thậm chí đóng cửa hoặc chuyển sang ngành nghề khác; đồng thời cũng giáng một đòn mạnh vào thị trường lao động nước ta, đặt ra bài toán đào tạo lại nghề cho người lao động bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh cho các ngành chức năng.
Những sóng gió của thị trường lao động
Kê?? từ năm 2020 đến nay, sự bùng phát của đại dịch Covid-19 đã khiến thị trường lao động Việt Nam gặp nhiều sóng gió. Theo sô?? liệu của Tổng cục Thô??ng kê, tính đến tháng 12/2020, cả nước có 32,1 triệu người từ 15 tuổi trở lên bị ảnh hưởng tiêu cực bởi dịch Covid-19, bao gồm người bị mất việc làm, phải nghỉ giãn việc/ nghỉ luân phiên, giảm giờ làm, giảm thu nhập… Tính chung năm 2020, sô?? lao động trong độ tuổi thiếu việc làm là gần 1,2 triệu người, tăng 456,7 nghìn người so với năm 2019; tỷ lệ thiếu việc làm của lao động trong độ tuổi là 2,51%. Tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động năm 2020 là 2,48%, cao hơn 0,31 điê??m phần trăm so với năm 2019.
Sang quý I/2021, mặc dù những nỗ lực khôi phục kinh tế đi đôi với phòng chô??ng dịch đã phần nào cải thiện các gam màu xám của tình hình lao động việc làm trong nước, song cả nước vẫn còn 9,1 triệu người từ 15 tuổi trở lên bị ảnh hưởng tiêu cực bởi dịch Covid-19. Sô?? người thiếu việc làm trong độ tuổi lao động quý I/2021 là 971,4 nghìn người; tăng 143,2 nghìn người so với quý IV/2020 và tăng 78,7 nghìn người so với cùng kỳ năm 2020. So sánh tương tự, tỷ lệ thiếu việc làm của lao động trong độ tuổi quý I/2021 là 2,20%; tăng lần lượt là 0,38 điê??m phần trăm và 0,22 điê??m phần trăm. Sô?? người thất nghiệp trong độ tuổi lao động quý I/2021 là gần 1,1 triệu người, tuy giảm 137,0 nghìn người so với quý IV/2020 song lại tăng 12,1 nghìn người so với cùng kỳ năm trước. So sánh tương tự, tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động quý I/2021 là 2,42%, giảm 0,21 điê??m phần trăm so với quý trước và tăng 0,08 điê??m phần trăm so với cùng kỳ năm 2020.
Trong quý II/2021, dưới tác động của làn sóng dịch bệnh Covid-19 lần thứ tư với sức lây lan mạnh mẽ và khó kiê??m soát hơn, những sóng gió tại thị trường lao động lại tiếp tục dậy sóng. Cả nước có 12,8 triệu người từ 15 tuổi trở lên (tăng 3,7 triệu lao động so với quý I/2021) bị ảnh hưởng tiêu cực bởi dịch Covid-19, bao gồm người bị mất việc làm, phải nghỉ giãn việc/nghỉ luân phiên, giảm giờ làm, giảm thu nhập. Sô?? người thiếu việc làm trong độ tuổi lao động là 1,1 triệu người, tăng 173,5 nghìn người so với quý I/2020; tỷ lệ thiếu việc làm của lao động trong độ tuổi là 2,60%, tăng 0,4 điê??m phần trăm. Sô?? người thất nghiệp trong độ tuổi lao động là gần 1,2 triệu người, tăng 87,1 nghìn người so với quý I/2021; tỷ lệ thất nghiệp của lao động trong độ tuổi là 2,62%, tăng 0,2 điê??m phần trăm.
Điều đáng nói là khi nền kinh tế gặp cú sô??c, lao động không có trình độ gặp nhiều khó khăn hơn về cơ hội việc làm so với lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật và cũng được thê?? hiện qua những con sô?? của Tổng cục Thô??ng kê. Tỷ lệ thất nghiệp của lao động trong độ tuổi có trình độ chuyên môn kỹ thuật (ở các cấp sơ cấp, trung cấp, cao đẳng và từ đại học trở lên) quý II/2021 đều có xu hư???ng giảm so với quý I/2021 (lần lượt là 0,38; 0,04; 0,69 và 0,14 điê??m phần trăm). Trong khi đó, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm lao động không có trình độ chuyên môn kỹ thuật tăng 0,38 điê??m phần trăm so với quý trước. Bên cạnh đó, có khoảng 879 nghìn người, hay hơn 3/4 (76,8%) lao động thiếu việc làm trong độ tuổi quý II/2021 không có trình độ chuyên môn kỹ thuật.
Hình 1: Tỷ lệ thâ??t nghiệp của lao động trong độ tuổi phân theo trình độ chuyên môn kỹ thuật
Đơn vị tính: %
Nguồn: Tổng cục Thống kê
Không chỉ lao động phổ thông gặp nhiều khó khăn về cơ hội việc làm mà thậm chí cả những lao động có bằng cấp cũng khá “loay hoay” trong tìm kiếm việc làm, đặc biệt là những lao động làm việc trực tiếp trong ngành dịch vụ như du lịch, hàng không, nghệ thuật, ngành hàng ăn uô??ng… Chỉ tính riêng trong quý II/2021, lao động thiếu việc làm trong độ tuổi ở khu vực dịch vụ chiếm tỷ trọng cao nhất trong 3 khu vực kinh tế, với 35,8% (tương đương với hơn 410 nghìn người thiếu việc làm). Khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản với 35,6% (hơn 407 nghìn người); khu vực công nghiệp và xây dựng chiếm tỷ trọng thấp nhất với 28,6% (hơn 327 nghìn người). So với cùng kỳ năm 2020, sô?? lao động thiếu việc làm ở khu vực dịch vụ quý II/2021 tăng gần 100 nghìn người.
Dù thời gian qua Chính phủ đã triê??n khai nhiều chính sách hỗ trợ song trước tình trạng mất việc làm kéo dài, thu nhập bị cắt giảm cùng với diễn biến của dịch Covid-19 ngày càng phức tạp, người lao động vẫn không tìm được việc làm mới, không thê?? ngồi chờ quay trở lại công việc, họ buộc phải tìm kiếm việc làm mới tạm thời, không ổn định, thiếu bền vững đê?? mưu sinh. Điều này thê?? hiện sô?? lao động có việc làm phi chính thức liên tục tăng. Tính chung cả năm 2020, sô?? lao động có việc làm phi chính thức là 20,3 triệu người, tăng 119,1 nghìn người so năm 2019. Tình trạng tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức tăng cao trong năm 2020 trái ngược với xu thế giảm tỷ lệ này trong những năm 2016-2019. Sang quý I/2021, sô?? người có việc làm phi chính thức là 20,7 triệu, giảm 251,7 nghìn người so với quý IV/2021 nhưng tăng 525,4 nghìn người so với cùng kỳ năm 2020. Và trong quý II/2021, Việt Nam ghi nhận tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức cao nhất so với các quý khác trong vòng 3 năm trở lại đây. Sô?? người có việc làm phi chính thức trong quý II/2021 là 20,9 triệu người, tăng 251,4 nghìn người so với quý I/2021 và tăng 1,4 triệu người so với cùng kỳ năm 2020. Tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức quý II năm 2021 là 57,4%, tăng 0,3 điê??m phần trăm so với quý trước và tăng 1,6 điê??m phần trăm so với cùng kỳ năm trước.
Hình 2: Tỷ lệ lao động phi chính thức các quý, giai đoạn 2019-2021
Đơn vị tính: %
Nguồn: Tổng cục Thống kê
Bài toán đào tạo lại nghề cho người lao động
Những con sô?? trên cho thấy, rõ ràng cơ cấu thị trường việc làm đang và sẽ bị xáo trộn đáng kê??, do vậy đào tạo, đào tạo lại nghề, hỗ trợ người lao động chịu ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 là những vấn đề đặt ra cấp bách đô??i với các cơ quan quản lý trong hoạch định, thực hiện chính sách.
Đê?? giải quyết bài toán cho người lao động, thời gian qua nhiều địa phương đã nỗ lực triê??n khai nhiều giải pháp hỗ trợ học nghề, tìm kiếm thị trường lao động như tích cực hoàn thiện và hiện đại hóa hệ thô??ng thông tin thị trường lao động, tăng cường kết nô??i cung - cầu lao động. Trong đó, tập trung đầu tư phát triê??n hệ thô??ng thông tin thị trường lao động, phân tích và dự báo thị trường lao động, nâng cao năng lực hoạt động tư vấn, giới thiệu việc làm; hỗ trợ thanh niên lập nghiệp thông qua tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng tìm việc và làm việc; cung cấp các thông tin liên quan tới doanh nghiệp... Trung tâm Dịch vụ việc làm ở nhiều địa phương cũng đã cùng các doanh nghiệp dịch vụ việc làm tổ chức các phiên giao dịch việc làm trực tuyến, lưu động, ngày hội việc làm... Bên cạnh đó, một sô?? tỉnh, thành phô?? đã có những chương trình hỗ trợ đào tạo nghề cho người lao động, mang lại hiệu quả thiết thực. Ví dụ như tại TP. Hồ Chí Minh, bên cạnh việc ngành Lao động, Thương binh và Xã hội liên tục cập nhật, cung cấp thông tin đê?? kết nô??i các doanh nghiệp với người lao động thì còn nổi lên chương trình tiêu biê??u “Cao Thắng vì cộng đồng” do Trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng phô??i hợp với các đô??i tác thực hiện, nhằm hỗ trợ cho người lao động của Thành phô?? bị mất việc hoặc giảm giờ làm việc do đại dịch Covid-19. Chương trình này tổ chức dạy nghề miễn phí cho các đô??i tượng là người dân tộc thiê??u sô??, nữ giới và người khuyết tật, các học viên sẽ được học miễn phí 100% và được cấp giấy chứng nhận hoàn thành mô đun khi thực hiện đúng các qui định về đào tạo của trường; đồng thời, được thực tập trên thiết bị, máy móc hiện đại của trường hoặc đơn vị đô??i tác tham gia chương trình.
Đê?? chủ trương đào tạo, đào tạo lại nghề được triê??n khai trên phạm vi rộng, ngày 01/7/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Nghị quyết sô?? 68/NQ-CP về một sô?? chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19. Theo Nghị quyết sô?? 68/NQ-CP, có đến 3/12 chính sách liên quan trực tiếp đến lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, cụ thê??: Chính sách hỗ trợ đào tạo duy trì việc làm cho người lao động; Chính sách hỗ trợ người lao động tạm hoãn hợp đồng lao động, nghỉ việc không hưởng lương; Chính sách hỗ trợ người lao động chấm dứt hợp đồng lao động. Trong chính sách hỗ trợ đào tạo duy trì việc làm cho người lao động theo Nghị quyết sô?? 68/NQ-CP, người sử dụng lao động được hỗ trợ kinh phí đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề từ Quỹ bảo hiê??m thất nghiệp với mức hỗ trợ tô??i đa là 1,5 triệu đồng/người lao động/tháng và thời gian hỗ trợ tô??i đa 06 tháng, đây là khoản kinh phí không nhỏ dành cho đào tạo lại nghề.
Điê??m đáng chú là so với quy định của Luật Việc làm và Nghị định 28/2015/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một sô?? điều của Luật Việc làm về bảo hiê??m thất nghiệp, thì các điều kiện hỗ trợ người sử dụng lao động trong việc đào tạo duy trì việc làm cho người lao động theo Nghị định 68 đã được đơn giản hóa hơn, tạo điều kiện cho người sử dụng lao động phô??i hợp với cơ sở giáo dục nghề nghiệp đê?? xây dựng phương án tổ chức đào tạo. Cụ thê??, điều kiện đê?? nhận hỗ trợ đào tạo nghề là đóng đủ bảo hiê??m thất nghiệp cho người lao động thuộc đô??i tượng tham gia bảo hiê??m thất nghiệp từ đủ 12 tháng trở lên tính đến thời điê??m đề nghị hỗ trợ. Doanh nghiệp thay đổi cơ cấu, công nghệ theo quy định tại khoản 1 Điều 42 Bộ luật Lao động; có doanh thu của quý liền kề trước thời điê??m đề nghị hỗ trợ giảm từ 10% trở lên so với cùng kỳ năm 2019 hoặc năm 2020. Bên cạnh đó, việc đào tạo lại nghề theo Nghị quyết 68 không hạn chế lĩnh vực nghề nghiệp, loại hình doanh nghiệp.
Chủ động triê??n khai các chính sách trong Nghị quyết 68/NĐ-CP, ngày 06/7/2021, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) đã tổ chức hội nghị trực tuyến triê??n khai chính sách hỗ trợ đào tạo duy trì việc làm cho người lao động. Tại Hội nghị, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp đã chỉ đạo các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần chủ động tăng cường liên hệ, phô??i hợp với các doanh nghiệp đê?? xây dựng phương án đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ, kỹ năng nghề cho người lao động; Tổ chức thực hiện việc đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề cho người lao động gắn với yêu cầu của doanh nghiệp, người sử dụng lao động; gắn việc đào tạo với cấp bằng, chứng chỉ cho người lao động. Điê??m quan trọng nhất là doanh nghiệp phải có phương án hoặc phô??i hợp với cơ sở giáo dục nghề nghiệp có phương án đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề đê?? duy trì việc làm cho người lao động.
Điê??m đáng chú là so với quy định của Luật Việc làm và Nghị định 28/2015/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một sô?? điều của Luật Việc làm về bảo hiê??m thất nghiệp, thì các điều kiện hỗ trợ người sử dụng lao động trong việc đào tạo duy trì việc làm cho người lao động theo Nghị định 68 đã được đơn giản hóa hơn, tạo điều kiện cho người sử dụng lao động phô??i hợp với cơ sở giáo dục nghề nghiệp đê?? xây dựng phương án tổ chức đào tạo. Cụ thê??, điều kiện đê?? nhận hỗ trợ đào tạo nghề là đóng đủ bảo hiê??m thất nghiệp cho người lao động thuộc đô??i tượng tham gia bảo hiê??m thất nghiệp từ đủ 12 tháng trở lên tính đến thời điê??m đề nghị hỗ trợ. Doanh nghiệp thay đổi cơ cấu, công nghệ theo quy định tại khoản 1 Điều 42 Bộ luật Lao động; có doanh thu của quý liền kề trước thời điê??m đề nghị hỗ trợ giảm từ 10% trở lên so với cùng kỳ năm 2019 hoặc năm 2020. Bên cạnh đó, việc đào tạo lại nghề theo Nghị quyết 68 không hạn chế lĩnh vực nghề nghiệp, loại hình doanh nghiệp.
Chủ động triê??n khai các chính sách trong Nghị quyết 68/NĐ-CP, ngày 06/7/2021, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) đã tổ chức hội nghị trực tuyến triê??n khai chính sách hỗ trợ đào tạo duy trì việc làm cho người lao động. Tại Hội nghị, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp đã chỉ đạo các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần chủ động tăng cường liên hệ, phô??i hợp với các doanh nghiệp đê?? xây dựng phương án đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ, kỹ năng nghề cho người lao động; Tổ chức thực hiện việc đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề cho người lao động gắn với yêu cầu của doanh nghiệp, người sử dụng lao động; gắn việc đào tạo với cấp bằng, chứng chỉ cho người lao động. Điê??m quan trọng nhất là doanh nghiệp phải có phương án hoặc phô??i hợp với cơ sở giáo dục nghề nghiệp có phương án đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề đê?? duy trì việc làm cho người lao động.
Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp cũng xác định tập trung triê??n khai tô??t Nghị quyết sô?? 68/NQ-CP; ưu tiên hỗ trợ đào tạo, đào tạo lại cho lao động bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành trong 6 tháng cuô??i năm 2021.
Mặc dù đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong những tháng còn lại của năm 2021, nhưng ở một góc nhìn khác, Nghị quyết 68 thực sự là cơ hội đê?? các cơ sở khẳng định thương hiệu, uy tín trong việc đào tạo kỹ năng nghề đê?? lao động thích ứng với việc thị trường lao động đang có sự thay đổi lớn vì dịch Covid-19. Nghị định 68 đồng thời gợi mở đào tạo lại nghề là hướng đi mới đê?? các cơ sở nghề chủ động kết hợp với các doanh nghiệp trong việc đào tạo lại, chuyê??n đổi ngành nghề nhằm tái cơ cấu sản xuất, thực hiện chuyê??n đổi sô?? trong bô??i cảnh dịch bệnh vẫn diễn biến phức tạp.
Hy vọng rằng sự quyết liệt triê??n khai những chính sách của Nghị quyết 68/NĐ-CP của ngành chức năng và các địa phương sẽ giúp người lao động chịu ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 sớm tìm được việc làm ổn định, nhanh chóng bắt nhịp với công việc và thị trường lao động nhanh chóng trở lại quỹ đạo quay bình thường./.
Hy vọng rằng sự quyết liệt triê??n khai những chính sách của Nghị quyết 68/NĐ-CP của ngành chức năng và các địa phương sẽ giúp người lao động chịu ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 sớm tìm được việc làm ổn định, nhanh chóng bắt nhịp với công việc và thị trường lao động nhanh chóng trở lại quỹ đạo quay bình thường./.
ThS. Bùi Thị Kim Cúc
Đại học Công nghiệp Hà Nội
Link Tải Xuống giải trí trực tuyến PT